Rối loạn phổ tự kỷ có đặc điểm:
- Khó khăn về diễn giải cảm quan
- Chậm và hư hại ngôn ngữ
- Thiếu sót kỹ năng giao tiếp
- Nhiều vấn đề về trọn con người của trẻ/lòng tự tin
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ
có nhiều cấp độ khác nhau, và trẻ nằm ở cấp độ khác nhau biểu hiện không giống nhau. Mỗi giáo viên cần biết cách dạy trẻ ở mỗi cấp độ cho phù hợp với trẻ.
Dưới đây là 10 điều mà trẻ rối loạn phổ tự kỷ mong muốn bạn biết
1 Trẻ rối loạn phổ tự kỷ là trẻ nhỏ, trẻ mắc chứng rối loạn phổ tự kỷ chứ không chính yếu là người tự kỷ
Chứng rối loạn phổ tự kỷ của em chỉ là một đặc tính trong trọn cá tính của em. Nó không xác định con người của trẻ. Bạn có là một người với tư tưởng, cảm xúc và nhiều tài năng, hay bạn chỉ mập phì (nặng cân), cận thị (mang kính) hay klutzy (lọng cọng, chơi thể thao không giỏi) ? Đó có thể là những điều mà em thấy đầu tiên khi gặp bạn, nhưng không nhất thiết đó là tất cả những gì về bạn.
Em đang là trẻ nhỏ, em vẫn còn đang tăng trưởng. Cả bạn và em chưa biết là em có thể làm được gì. Xác định em bằng một tính chất cho nguy hiểm là tạo ra kỳ vọng có thể quá thấp. Và nếu em cảm nhận là bạn không nghĩ em ‘có thể làm được’, đáp ứng tự nhiên của em sẽ là, Vậy tại sao phải thử làm ?
2 Cảm nhận giác quan của trẻ rối loạn phổ tự kỷ
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ rất khó hòa hợp về các giác quan. Quang cảnh thông thường, âm thanh, mùi vị đôi khi bạn không để ý sẽ gây ra đau đớn cho trẻ. Trẻ có thể co lại, hung hang với bạn bè nhưng thực ra em đang tìm cách bảo vệ mình. Thính giác của trẻ rối loạn phổ tự kỷ có thể rất sắc bén, trẻ nghe hết tất cả các âm thanh nhưng lại không thể lọc hết mọi âm thanh mà trẻ ghi nhận và trẻ bị tràn ngập. Khứu giác của trẻ có thể rất nhạy cảm nhưng lại không phân biệt được hết mọi chuyện và trẻ cảm thấy buồn nôn kinh khủng. Trẻ dùng mắt quan sát nhiều hơn (xin xem thêm phần dưới đây), đây có thể là giác quan đầu tiên bị kích thích quá độ. Đèn ống không những quá sáng, nó còn kêu ro ro, rì rào. Gian phòng có vẻ như co giãn theo nhịp, và đèn làm nhức mắt em. Ánh đèn nhấp nháy dội lại từ mọi vật và làm biến dạng những gì em thấy – không gian dường như luôn luôn thay đổi. Cửa sổ chói, có quá nhiều vật làm em khó thể định tâm (em có thể đáp ứng bằng cách chỉ quan tâm đến một chuyện mà thôi), quạt quay trên trần, nhiều người di động luôn. Tất cả những điều này ảnh hưởng cảm quan của hệ tiền đình (chủ về sự thăng bằng) và cảm quan về vị thế, và nay em không biết ngay cả thân hình em ở đâu trong không gian.
3 Phân biệt giữa “sẽ không làm” (trẻ chọn không làm) và “không thể làm” (trẻ không thể làm được)
Ngôn ngữ tiếp nhận và biểu lộ cùng với ngữ vựng có thể là thách thức lớn cho em. Nó không phải là em không lắng nghe chỉ dẫn, mà nó là em không hiểu được bạn. Khi bạn gọi em ngang qua căn phòng thì đây là điều em nghe: ‘*&^%$#@!. Billy. @#$%^&* …’ Thay vào đó, xin hãy đến và nói thẳng với em bằng chữ rõ ràng:
- Xin để quyển sách lên bàn, Billy. Tới giờ ăn trưa rồi.
Nói vậy cho em biết là bạn muốn em làm gì và chuyện gì sẽ xẩy ra kế đó. Nay, nó khiến cho em dễ làm theo hơn.
4 trẻ rối loạn phổ tự kỷ suy nghĩ cụ thể và diễn giải theo nghĩa đen
5. Xin hãy kiên nhẫn với ngữ vựng hạn chế của em.
Trẻ rối loạn phổ tự kỷ khó mà cho bạn biết em muốn gì khi em không biết chữ để mô tả cảm xúc của mình. Trẻ có thể đói bụng, bực bội, sợ hãi hoặc hoang mang nhưng ngay lúc này những chữ ấy nằm ngoài khả năng của em. Xin hãy để ý tới ngôn ngữ của điệu bộ, sự thu mình không muốn giao tiếp, chộn rộn hay những dấu hiệu khác cho thấy có gì đó không ổn.
Hoặc, chuyện có một phần ngộ nghĩnh.Trẻ nói có thể nghe như là ‘tiểu giáo sư’ hoặc minh tinh màn bạc, tuôn ra những chữ hay nguyên một tràng vượt xa mức tuổi của trẻ. Đây là những câu trẻ thuộc nằm lòng lấy từ thế giới chung quanh em để bù lại cho sự khiếm khuyết về ngôn ngữ, vì trẻ biết người chung quanh muốn em đáp lại khi họ nói chuyện với trẻ. Những câu ấy có thể lấy từ sách vở, truyền hình, lời nói của người khác. Tật này gọi là ‘nhái lại’. Không nhất thiết là em hiểu được ý nghĩa hay chữ em dùng. Trẻ chỉ biết là nó làm em thoát nạn với việc phải trả lời.
6. Vì ngôn ngữ thật là khó cho trẻ, trẻ rối loạn phổ tự kỷ rất mạnh về mặt dùng mắt học hỏi. Xin chỉ cho trẻ thấy cách làm một chuyện thay vì chỉ nói cho trẻ nghe. Và xin chuẩn bị chỉ cho trẻ nhiều lần. Lập đi lập lại mãi lắm bận giúp em học được việc.
Thời biểu bằng hình rất là giúp ích cho trẻ để làm các việc trong ngày. Giống như sổ ghi việc của bạn trong ngày, thời biểu khiến trẻ không bị căng thẳng vì phải nhớ chuyện gì xẩy ra kế đó, làm cho việc chuyển tiếp giữa hai sinh hoạt được êm xuôi, giúp trẻ xếp đặt được thì giờ của mình và thực hiện được sự mong đợi của bạn.
Khi lớn lên trẻ vẫn còn cần thời biểu bằng hình, nhưng cách trẻ mường tượng trong trí có thể sẽ khác đi. Lúc chưa biết đọc thì trẻ cần thời biểu bằng hình với hình chụp hay hình vẽ giản dị. Lớn hơn thì phối hợp cả chữ và hình có thể cho hiệu quả, và lớn hơn nữa thì chỉ cần chữ là được.
7. Xin hay chú tâm và dựa theo những gì trẻ có thể làm được hơn là không thể làm được.
Giống như bất cứ ai khác, trẻ rối loạn phổ tự kỷ không thể học trong môi trường mà trẻ luôn luôn bị làm cho cảm thấy là chưa đủ giỏi và trẻ cần phải ‘cải thiện’. Phải thử làm bất cứ chuyện gì mới mẻ khi trẻ biết chắc là sẽ bị chỉ trích, dù là chỉ trích ‘xây dựng”, sẽ thành chuyện cần phải tránh né. Xin hãy tìm ưu điểm của em và bạn sẽ khám phá ra nó. Với đa số việc, không phải chỉ có một mà có nhiều cách ‘đúng’ để làm được nó.
8. Xin giúp trẻ rối loạn phổ tự kỷ về tương tác xã giao.
Có vẻ như trẻ rối loạn phổ tự kỷ không muốn chơi với những trẻ khác trong sân chơi, nhưng thường khi nó chỉ là trẻ không biết cách mở lời gợi chuyện, hoặc bắt đầu cuộc chơi. Nếu bạn có thể khuyến khích những trẻ khác kêu em tới nhập bọn đá banh hoặc thẩy bóng rổ, có thể là trẻ rất mừng được chơi chung.
trẻ rối loạn phổ tự kỷ chơi giỏi nhất trong những sinh hoạt vui chơi có quy củ như có mở đầu rồi kết thúc. Trẻ không biết cách ‘đọc’ sự biểu lộ trên nét mặt, điệu bộ thân hình hoặc tình cảm của người khác, nên em thích được chỉ dẫn liên tục về cách đáp ứng xã giao thích hợp. Thí dụ nếu trẻ cười lớn khi Emily té cầu tuột thì đó không phải là trẻ thấy nó ngộ nghĩnh, mà chỉ vì trẻ không biết đáp ứng thích hợp. Xin hãy dạy trẻ nói:
- Bạn có sao không ?
9. Xin hãy tìm ra những gì làm trẻ nổi cơn.
Nổi cơn, tung hê, ăn vạ hoặc bất cứ chữ gì bạn dùng để gọi chúng thì kinh khủng nhiều đối với trẻ hơn là với bạn. Chúng xẩy ra vì một hay nhiều cảm quan của trẻ bị kích động quá mức. Nếu bạn suy ra được tại sao trẻ nổi cơn thì ta có thể ngừa được chúng. Xin hãy giữ sổ ghi lại giờ, khung cảnh, người trong cuộc và sinh hoạt lúc ấy, bạn có thể nhìn ra được một mẫu chung cho những chuyện này
Xin nhớ rằng mọi hành vi đều là một hình thức để liên lạc tỏ ý. Nó cho bạn hay, khi lời nói trẻ không làm được vậy, là trẻ cảm nhận ra sao về điều gì đó đang xẩy ra trong môi trường.
Xin cha mẹ cũng nhớ là hành vi xẩy ra thường xuyên có thể có nguyên nhân bệnh lý ẩn sâu. Dị ứng với thức ăn và tính nhậy cảm, tật khó ngủ và trục trặc về bao tử và đường ruột tất cả đều có thể cho ảnh hưởng sâu đậm về hành vi.
10. Xin hãy thương yêu trẻ rối loạn phổ tự kỷ vô điều kiện.
Xin đừng giữ ý nghĩ như ‘Phải chi con chỉ …’ và ‘ Tại sao trẻ không thể …’. Bạn không thể thực hiện được hết mọi kỳ vọng của cha mẹ bạn, và bạn cũng không muốn phải nghe nói hoài tới nó. Em không hề chọn là có chứng tự kỷ, nhưng xin nhớ là tật xẩy ra cho em, không phải cho bạn. Không có sự hỗ trợ của bạn thì cơ may trưởng thành được thành công, tự lập của trẻ sẽ rất mỏng manh. Với sự hỗ trợ và chỉ dẫn của bạn, sẽ có nhiều điều khả hữu hơn bạn tưởng. Trẻ hứa với bạn, em đáng với hỗ trợ ấy.
Và chót hết là ba chữ: Kiên nhẫn, Kiên nhẫn, Kiên nhẫn. Xin hãy xem chứng tự kỷ của trẻ như là khả năng khác biệt hơn là khuyết tật. Hãy nhìn vượt qua những gì mà bạn cho là giới hạn và thấy tài năng mà chứng tự kỷ cho em. Có thể đúng là trẻ không giỏi việc nhìn vào mắt người khác hay trò chuyện, nhưng bạn có để ý là trẻ không nói dối, ăn gian khi chơi trò, nói tào lao về bạn cùng lớp hay phán xét người khác không ? Phải chăng câu trả lời cho bệnh Alzheimer, bí ẩn của đời sống ở ngoài trái đất … những thành đạt nào trong tương lai của trẻ tự kỷ ngày nay, những trẻ như em, sẽ có trong tương lai ?
Tất cả những gì trẻ có thể trở thành sẽ không xẩy ra được nếu không có bạn là nền tảng cho trẻ. Xin hãy là người biện hộ cho trẻ, là bạn em, và chúng ta sẽ thấy trẻ có thể tiến xa đến mức nào.